Ο έφηβος έχει να αντιμετωπίσει αλλαγές που συμβαίνουν σε βιοσωματικό, γνωστικό, συναισθηματικό και κοινωνικό επίπεδο. Η τάση του εφήβου να εναντιώνεται στους γονείς και να αμφισβητεί εκείνους και οποιαδήποτε ‘αυθεντία’ , όπως και να απορρίπτει την κοινωνική κατάσταση και τις συνθήκες ζωής ως άδικες και μη αποδεκτές αποτελούν χαρακτηριστικό της ηλικίας αυτής και μπορούν να αποτελούν γόνιμους προβληματισμούς όταν οδηγούν σε νέα θεωρητικά μοντέλα ζωής, σε σκέψεις σχετικά με κοινωνικά, πολιτικά θέματα και θέματα που αφορούν στο άτομο και τα δικαιώματά του.
Η τάση του για ανεξαρτητοποίηση από την οικογένεια και τους σημαντικούς ενηλίκους είναι επίσης απαραίτητο στοιχείο που θα οδηγήσει στην αυτονόμησή του ως ενήλικα και στην κατάκτηση των επόμενων σταδίων της ζωής. Ωστόσο, η ταυτόχρονη ανάγκη του να αισθάνεται ότι ανήκει σε μία ομάδα (συνήθως) συνομηλίκων καθορίζει σε ένα σημαντικό βαθμό τη συμπεριφορά του και τις επιλογές του. Μάλιστα, ο έφηβος κινδυνεύει να ακολουθεί υποτακτικά μία ομάδα, να υιοθετεί τον κώδικα επικοινωνίας, τις συμπεριφορές της και να δεσμεύεται σε ρόλους που έχουν υποδειχθεί από άλλους. Η ανάγκη αυτή του εφήβου είναι τόσο έντονη που συμβαίνει να υιοθετούνται ακόμα και πρότυπα συμπεριφοράς που είναι αντίθετα με το σύστημα αξιών που είχε έως τότε . Οι ίδιοι έφηβοι που αμφισβητούν τους γονείς, πιθανώς εξιδανικεύουν και ακολουθούν άλλα άτομα με τα οποία δεν έχουν συναισθηματικούς δεσμούς , τους υπόσχονται όμως ένα απώτερο νόημα ζωής, εμπνέουν δύναμη και τους χειραγωγούν.
Ένα άλλο χαρακτηριστικό της εφηβείας είναι ο ’προσωπικός μύθος’. Οι έφηβοι , στα πλαίσια του γνωστικού εγωκεντρισμού, έχουν την τάση να πιστεύουν ότι τα βιώματά τους είναι ανεπανάληπτα, μοναδικά. Για παράδειγμα, όταν έχουν ερωτευτεί, θεωρούν ότι κανείς άλλος δεν έχει νιώσει έτσι, ότι ζουν κάτι μοναδικό. Αντίστοιχα, όταν αισθάνονται απελπισία, πιστεύουν ότι μόνο οι ίδιοι έχουν αυτό το συναίσθημα, ότι κανείς δεν τους καταλαβαίνει και κανείς δε μπορεί να βοηθήσει. Συχνά, νιώθουν ότι είναι μόνοι και ότι δεν υπάρχει διέξοδος. Βουλιάζουν στην απόγνωση, τη μοναξιά και απομακρύνονται από τους ανθρώπους που τους αγαπούν πραγματικά. Τότε, είναι πιθανό να γίνουν έρμαια κακόβουλων ατόμων ή παραβατικών ομάδων που στόχο έχουν να τους χειραγωγήσουν.
Επιπλέον, πέρα από την αυτονόμηση, το σύστημα αξιών είναι εκείνο που καθορίζει σε σημαντικό βαθμό τη διαμόρφωση της ταυτότητας, το πιο απαιτητικό δηλαδή αίτημα της εφηβείας. Η τάση του εφήβου να αμφισβητεί ό,τι ‘γονεΪκό , τον κάνει να απομακρύνεται από το οικογενειακό αξιακό σύστημα και να το περιφρονεί. Το ριψοκίνδυνο της ηλικίας, η ανάγκη για πρόκληση, για ένταση ή συγκίνηση, η αποστροφή στον έλεγχο των παρορμήσεων οδηγούν τους εφήβους σε αποκλίνουσες ομάδες ή συμπεριφορές που αλλοιώνουν τις αξίες τους.
Τέλος, η πολυπλοκότητα της σύγχρονης εποχής , η άμεση πρόσβαση στον τεράστιο όγκο πληροφοριών μέσω του διαδικτύου, η ασάφεια και η ποικιλία στους σύγχρονους ρόλους ,η παγκοσμιοποίηση, η ανεργία δυσχεραίνουν το έργο του εφήβου που είναι ο καθορισμός του ρόλου του στην κοινωνία. Η αυτογνωσία και η αυτοεκτίμηση, στόχοι ουσιαστικά μίας ολόκληρης ζωής, δεν έχουν επιτευχθεί ακόμα στην εφηβεία. Ο έφηβος ενώ προσπαθεί να κατανοήσει τον εαυτό του στο παρόν, φαντάζεται το μέλλον και προσπαθεί να διαμορφώσει τον (κοινωνικό) ρόλο του, χωρίς ουσιαστικά να έχει διαμορφώσει μία σαφή εσωτερική εικόνα για τον εαυτό του. Έτσι, είτε αισθάνεται αβοήθητος και ευάλωτος, είτε καταφεύγει σε μία περιθωριακή ομάδα που την υπηρετεί υποτακτικά, προκειμένου να αισθανθεί σημαντικός.
Φυσικά , τα παραπάνω δε λειτουργούν με τον ίδιο τρόπο σε όλους τους εφήβους. Εδώ, παίζουν ρόλο πολλοί παράγοντες, όπως τα βιώματα του κάθε εφήβου από τη βρεφική του ηλικία, το οικογενειακό του σύστημα και ο τρόπος επικοινωνίας μέσα σε αυτό, κοινωνικοί παράγοντες, οι δεξιότητες και το δυναμικό του, τραυματικά γεγονότα κλπ. Η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των παιδιών, μέσα από την ενθάρρυνση, την αποδοχή και την επιβράβευση, η εμπιστοσύνη και η καλή επικοινωνία με τα παιδιά , το θετικό κλίμα μέσα στην οικογένεια , η νοηματοδότηση της ζωής και η ενημέρωση για τους κινδύνους είναι τα βασικά βήματα για τη διαμόρφωση υγιών προσωπικοτήτων και συγκροτημένων, ικανοποιημένων ενηλίκων.
