Η Α.Ο. είναι θεωρία και θεραπευτική προσέγγιση που αναπτύχθηκε από την Dr.Ayres, Εργοθεραπεύτρια και Νευροεπιστήμονα, στην Αμερική τη δεκαετία του 70΄. Είναι μια νευροβιολογική διαδικασία που οργανώνει τις αισθήσεις από το περιβάλλον και το σώμα μας με στόχο την αποτελεσματική χρήση του σώματός μας σε αυτό. Η θεωρία της Α.Ο. χρησιμοποιείται για να εξηγήσει τη συσχέτιση που υπάρχει μεταξύ εγκεφάλου και συμπεριφοράς, εξηγεί γιατί ανταποκρινόμαστε με έναν συγκεκριμένο τρόπο σε μια αίσθηση και πως αυτή η ανταπόκριση επηρεάζει τη συμπεριφορά μας.
Μιλάμε λοιπόν για λήψη, επεξεργασία και την ερμηνεία των πληροφοριών που εισέρχονται από το περιβάλλον μέσω αισθητηριακών συστημάτων. Λέγοντας αισθητηριακά συστήματα εννοούμε: όραση-οπτικό, ακοή-ακουστικό, γεύση-γευστικό, όσφρηση-οσφρητικό και υπάρχουν άλλα τρία συστήματα στα οποία εστιάζει η Α.Ο. που είναι το αιθουσαίο, το ιδιοδεκτικό και το απτικό. Η διασύνδεσή τους αρχίζει να σχηματίζεται πριν τη γέννηση και συνεχίζεται να αναπτύσσεται καθώς το άτομο ωριμάζει και αλληλεπιδρά με το περιβάλλον.
Αιθουσαίο Σύστημα – αναφέρεται σε δομές στο έσω αυτί (λαβύρινθος), επεξεργάζεται πληροφορίες σχετικά με την κίνηση, την βαρύτητα και την ισορροπία. Βοηθά στην αντίληψη του σώματός μας μέσα στο χώρο καθώς κινούμαστε, επηρεάζει πολύ τον αμφίπλευρο συντονισμό, τον μυϊκό τόνο και το επίπεδο διέγερσης του ατόμου. Δυσλειτουργία αυτού του συστήματος εκδηλώνεται με δύο τρόπους. Κάποια παιδιά μπορεί να είναι υπερ - ευαίσθητα στα αιθουσαία ερεθίσματα και να φοβούνται τις κινητικές δραστηριότητες, νοιώθουν ανασφάλεια και φόβο όταν χάνουν την επαφή με το έδαφος (αποφεύγουν να κάνουν κούνια, ποδήλατο, να πηδήξουν από εμπόδια, να σκαρφαλώσουν κλπ) ενώ άλλα να παρουσιάζουν υπό-ευαισθησία του αιθουσαίου συστήματος και να αναζητούν συνεχώς πολύ έντονες αισθητικοκινητικές εμπειρίες.
Ιδιοδεκτικό Σύστημα – επεξεργάζεται πληροφορίες που δεχόμαστε από τους μύες, τους τένοντες και τις αρθρώσεις. Είναι υπεύθυνο για την αντίληψη της θέσης του σώματος και των μερών του στο χώρο. Βοηθά στον κινητικό έλεγχο, στην διαβάθμιση και την διαδοχή των κινήσεων. Επίσης μας επιτρέπει να χειριστούμε αντικείμενα χρησιμοποιώντας επιδέξιες κινήσεις των χεριών. Τα άτομα με δυσλειτουργία του ιδιοδεκτικού συστήματος είναι συνήθως αδέξια, έχουν περίεργη στάση σώματος, δύσκολα χειρίζονται μικρά αντικείμενα με τα δάχτυλά τους, έχουν δυσκολίες στο φαγητό/σίτιση και αποφεύγουν νέες κινητικές δράσεις.
Απτικό Σύστημα – μεταφέρει πληροφορίες σχετικά με την αφή, τον πόνο, τη θερμοκρασία και την πίεση μέσω των υποδοχέων που βρίσκονται στο δέρμα και το στόμα στο κεντρικό νευρικό μας σύστημα. Το απτικό σύστημα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην εξερεύνηση και την αντίληψη του περιβάλλοντος, και στις αυτόματες αντιδράσεις επιβίωσης ενός ατόμου. Ένα παιδί με δυσλειτουργία αυτού του συστήματος μπορεί να αποφεύγει τη σωματική επαφή (απτική υπερευαισθησία / αμυντικότητα) ή να την αναζητάει πολύ έντονα (π.χ δαγκώνοντας αντικείμενα και αγγίζοντας τα πάντα, μασώντας τη μπλούζα τους κ.α), να έχει δυσκολίες στο ντύσιμο, στο φαγητό/σίτιση και στις δραστηριότητες καθημερινής περιποίησης. Επίσης ένα δυσλειτουργικό απτικό σύστημα μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη αντίληψη της επαφής ή του πόνου με αποτέλεσμα το άτομο να παρουσιάζει άγνοια κινδύνου και συχνά να βρίσκεται σε επικίνδυνες καταστάσεις.
Συμπερασματικά, στόχος της συγκεκριμένης θεραπευτικής παρέμβασης είναι η ενεργοποίηση του νευρικού συστήματος και η ανάπτυξη της προσαρμοστικής ικανότητας του ατόμου.
Παρακάτω, σας προτείνουμε πρακτικούς τρόπους που μπορείτε να εφαρμόσετε στο σπίτι, στο σχολείο και σε εξωτερικούς χώρους με σκοπό την οργάνωση των παιδιών με Δυσλειτουργία Αισθητηριακής Επεξεργασίας (ΔΑΕ). Πρέπει να σημειωθεί ότι οι δραστηριότητες που σας παρουσιάζουμε είναι ενδεικτικές προτάσεις και μπορεί να μην αντιπροσωπεύουν απόλυτα κάθε παιδί με ΔΑΕ. Πολλές φορές, η κατεύθυνση και οι οδηγίες του ειδικού θεραπευτή είναι απαραίτητες σχετικά με τα σημεία, τη συχνότητα και τον βαθμό χορήγησης τους, καθώς η λανθασμένη χρήση τους ενδέχεται να αποδιοργανώσουν ένα παιδί με ΔΑΕ.
Αιθουσαία υπερ – ευαισθησία:
· Σιγανή, ρυθμική αιώρηση στην κούνια (αργή και οριζόντια κίνηση). Μπορεί για αρχή να χρησιμοποιηθεί η κούνια της παιδικής χαράς που είναι προστατευμένη στα πλαϊνά με κάγκελο και που ‘’κλειδώνει΄΄ μπροστά ή σε αιώρα, έτσι ώστε το παιδί να νοιώθει πιο προστατευμένο και ασφαλές.
· Σιγανό ρολλάρισμα, τυλιγμένο σε σεντόνια, μαλακά στρώματα, κουβέρτες, μαξιλάρες.
· Ρολλάρισμα σε μπάλες. Για παράδειγμα, μπορείτε να τοποθετήσετε το παιδί με την κοιλιά, σε θέση μπρούμυτα, σε μεγάλη μπάλα (τύπου pilates) και να κυλάει τη μπάλα μόνος του ή με τη βοήθεια σας μπρος – πίσω , με αργές και ρυθμικές κινήσεις.
· Σανίδα με ροδάκια όπου το παιδί ξαπλώνει μπρούμυτα και με τα χέρια προσπαθεί να κινηθεί.
Αιθουσαία Υπό – ευαισθησία:
· Αναπηδήσεις, πηδήματα (π.χ σε τραμπολίνο, σε μεγάλη μπάλα ή σχοινάκι)
· Έντονα ρολλαρίσματα (π.χ τύλιγμα – ξετύλιγμα) σε στρώματα, μπάλες, μαξιλάρες κλπ
· Σκαρφαλώματα και κρεμάσματα σε μπάρες στην παιδική χαρά
· Γρήγορη ακανόνιστη, περιστροφική αιώρηση σε διαφόρων ειδών κούνιες
· Ανεβοκατέβασμα σκάλας
· Σανίδα με ροδάκια όπου το παιδί ξαπλώνει μπρούμυτα και με τα χέρια προσπαθεί να κινηθεί.
· Κύλισμα σε γρασίδι
Δραστηριότητες Ενίσχυσης της Ιδιοδεκτικότητας:
· Παιδική χαρά: μπάρες, σκάλες, στύλοι, μονόζυγα, τσουλήθρα
· Αναρριχήσεις και σκαρφαλώματα σε επικλινής επιφάνειες
· Παιχνίδι ΄΄διελκυστίνδα΄΄. Τραβάει ο καθένας από την πλευρά του ένα σχοινί. Όποιος καταφέρει να φέρει τον αντίπαλο κοντά του ή να πιάσει πρώτος το μαντήλι ή το μανταλάκι που είναι στη μέση είναι ο νικητής.
· Τράβηγμα και μεταφορά βαριών αντικειμένων που απαιτούν δύναμη και αντίσταση (π.χ να τραβήξει ένα καλάθι με παιχνίδια και αντικείμενα, να τραβήξει το λάστιχο για να ποτίσει τα λουλούδια)
· Χοροπηδητό σε τραμπολίνο ή σε σχοινάκι
· Να σκουπίσει το πάτωμα ή την αυλή
· Να βοηθήσει στο πλύσιμο του αυτοκινήτου
· Παιχνίδι με βαριά μπάλα
· Πότισμα λουλουδιών με ποτιστήρι
· Περπάτημα σε λόφο
· Ποδηλασία, πεζοπορία, τρέξιμο
· Να πλάθει ψωμί ή ζύμη για κουλουράκια
· Παιχνίδι με πηλό, πλαστελίνη κλπ
· Κολύμβηση
· Σωματική πάλη
· Σανίδα με ροδάκια όπου το παιδί ξαπλώνει μπρούμυτα και με τα χέρια προσπαθεί να κινηθεί. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σχοινί προκειμένου να έρθει κοντά σας ή να μαζέψει αντικείμενα από το πάτωμα και να τοποθετήσει σε στόχο.
Δραστηριότητες μέσω αφής για να μειωθεί η υπερ – ευαισθησία στο άγγιγμα (Απτική αμυντικότητα):
· Συστήνεται η εφαρμογή ειδικής βούρτσας σύμφωνα με το πρωτόκολλο της Willbarger. O γονέας εκπαιδεύεται στη χρήση της από εξειδικευμένο θεραπευτή (συνήθως εργοθεραπευτή). Η εφαρμογή της έχει αποδειχθεί αρκετά ωφέλιμη για την απευαισθητοποίηση παιδιών που εμφανίζουν απτική αμυντικότητα.
· Βαθιές πιέσεις σε όλο το σώμα ενώ το παιδί κάθεται σε πρηνή (μπρόμυτα) ή ύπτια θέση (ανάσκελα) σε στρώμα, με μεγάλη μπάλα (τύπου pilates).
· Τυλίξτε το παιδί σαν ΄΄sandwich’’ μέσα σε μαξιλάρες, στρώματα, ασκώντας του βαθιά πίεση σε όλο το σώμα και μετά ρολάρετε ήπια για να ξετυλιχθεί.
· Τα στενά ρούχα και εφαρμοστά ρούχα μπορεί να λειτουργήσουν ρυθμιστικά
· Μπορείτε να ξεκινήσετε, ενθαρρύνοντας το παιδί να αγγίξει και να παίξετε με στεγνά υλικά (π.χ γεμίστε κουτιά με ρύζι, φακές, φασόλια, στεγνή άμμο, χαλίκια). Αποφύγετε υλικά κολλώδους υφής. Αν το παιδί αποφεύγει να τα αγγίξει, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε διάφορα εργαλεία όπως κουτάλες, τσουγκράνες, φτυάρια, προκειμένου να ψάξει κρυμμένα αντικείμενα, να μεταφέρει, να γεμίσει και να αδειάσει δοχεία.
· Όταν αγγίζετε ένα παιδί με απτική αμυντικότητα, πάντα να το αγγίζετε από μπροστά (χωρίς εκπλήξεις) και να το αγγίζετε σφιχτά / σταθερά και όχι απαλά.
· Σταδιακά, παίξτε με το νερό, βάλτε σαπούνι και κάντε φούσκες. Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ποτήρια και δοχεία για να τα γεμίζετε και να τα αδειάζετε.
· Συνεχίστε το παιχνίδι με πλαστελίνες, ζυμάρι και πηλό. Πλάστε κουλουράκια και δημιουργήστε ΄΄φανταστικές΄΄ κατασκευές. Μπορείτε επίσης να κρύψετε διάφορα αντικείμενα όπως κέρματα, χάντρες κ.α και να τα ανακαλύψετε μαζί.
· Παίξτε με υλικά φαγητού. Για παράδειγμα μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μακαρόνια ή δημητριακά (cheerios), ποπ κορν και να φτιάξετε κοσμήματα ή κολλαζ, περνώντας τα σε κορδόνι ή κολλώντας τα.
· Προχωρήστε το παιχνίδι με πραγματικές δαχτυλομπογιές, απλώστε αφρό ξυρίσματος στον καθρέφτη ή σε μια λεία επιφάνεια και ζωγραφίστε με τα χέρια σας. Επιτρέψτε στο παιδί να φοράει γάντια, εάν παραμένει διστακτικό μέχρι να αρχίσει να εξοικειώνεται με το ερέθισμα. Μπορείτε να χρησιμοποιήστε και πραγματικές τροφές όπως φρουτόκρεμα, γιαούρτι ή άλλες τροφές παχύρευστης υφής. Αν το παιδί δεν θέλει να τα αγγίζει μπορείτε να τα απλώσετε εσείς και το παιδί να τσουλήσει ένα αμαξάκι πάνω στον αφρό που θα μπορούσε να γίνει ο φανταστικός χιονισμένος δρόμος ή το βουνό, να λερώσετε ένα αντικείμενο με αυτά τα υλικά και μετά να το καθαρίσετε. Λειτουργήστε μέσα από το παιχνίδι και αφήστε τη φαντασία σας ελεύθερη. Το παιδί δεν πρέπει να νοιώσει ότι πιέζεται και σταδιακά θα εξοικειωθεί με τρόπο ομαλό, φυσικό και αβίαστο με τα απτικά ερεθίσματα.
· Το παιδί μπορεί να απλώσει lotion στα χέρια, τις παλάμες, τα πόδια.
· Παιχνίδια με αργή – μαλακή δόνηση
· Υγρά που προσφέρουν αντίσταση μέσα από το καλαμάκι
· Εξασφαλίστε ένα ήρεμο και ασφαλές περιβάλλον όπου θα πάρουν μέρος οι δραστηριότητες.
Δραστηριότητες Ρύθμισης Απτικής Αναζήτησης:
· Χρήση βούρτσας Willbarger (αναφέρθηκε προηγουμένως)
· Βαθιές πιέσεις σε κεντρικές αρθρώσεις του σώματος (συμβουλευτείτε τον εργοθεραπευτή σχετικά με τη θέση, τα σημεία, την ένταση και τη συχνότητα).
· Βαθιές πιέσεις σε όλο το σώμα ενώ το παιδί κάθεται σε πρηνή θέση σε στρώμα, με μεγάλη μπάλα (τύπου pilates).
· Βαριά εργασία. Για παράδειγμα, αναθέστε στο παιδί να μεταφέρει αντικείμενα με βάρος μέσα στο σπίτι, βοηθώντας στις δουλείες του σπιτιού
· Το παιδί μπορεί να φοράει ρούχα με βάρος (π.χ ειδικά γιλέκα), να φοράει ειδικά βαράκια στους αστραγάλους ή στους καρπούς, να βάζει πάνω του κουβέρτες και μαξιλάρες, να κυλάει ασκώντας του βαθιά πίεση σε μεγάλη μπάλα στην πλάτη του, να ακουμπάει στα πόδια του παιχνίδια με βάρος.
· Χρήση ειδικών μασητικών (ειδικά κολιέ ή βραχιολάκια - συμβουλευτείτε τον θεραπευτή για το ποια είναι τα κατάλληλα για το παιδί σας)
· Πιέσεις και δονήσεις σε στόμα και σώμα (π.χ οδοντόβουρτσα με δονήσεις). Συμβουλευτείτε εξειδικευμένο θεραπευτή (λογοθεραπευτή ή εργοθεραπευτή) σχετικά με τη συχνότητα και την ένταση τους καθώς η λανθασμένη εφαρμογή τους μπορεί εύκολα να απορρυθμίσουν ένα παιδί με δυσκολίες αισθητηριακής επεξεργασίας.
· Στοματική κίνηση: μάσηση (π.χ τσίχλας), τραγάνισμα (π.χ chips, μπισκότα, crackers, pretzels κλπ), ρούφηγμα με καλαμάκι παχύρευστων υγρών.
Τρόποι Ρύθμισης γευστικής υπερ – ευαισθησίας:
Η πλειοψηφία των παιδιών που εμφανίζουν απτική αμυντικότητα, παρουσιάζουν επιλεκτικότητα στο φαγητό και αυξημένη ευαισθησία σε διαφόρων ειδών γεύσεις και υφές, με αποτέλεσμα η ώρα του γεύματος να γίνεται αρκετά δύσκολη διαδικασία για τα ίδια και τους γονείς. Παρακάτω θα βρείτε ορισμένες στρατηγικές πριν και κατά τη διάρκεια του φαγητού που θα μπορούσαν να διευκολύνουν εσάς και το παιδί:
Πριν το φαγητό θα μπορούσατε να:
· Παίξετε με τα αγαπημένα του παιχνίδια και πειραματιστείτε, βυθίζοντας τα σε παχύρευστες τροφές (π.χ σε πουρέ, γιαούρτι κ.α) . Το παιδί μπορεί αρχικά να τα εξερευνήσει και να τα επεξεργαστεί με τα χέρια και το στόμα. Μέσα από το παιχνίδι θα έχει την ευκαιρία να ανακαλύψει και να εξοικειωθεί με διάφορες υφές και γεύσεις με ευχάριστο τρόπο.
· Να μαγειρέψετε στην κουζίνα, προετοιμάζοντας το γεύμα που θα φάτε. Εάν το παιδί είναι μικρό σε ηλικία μπορείτε να δουλέψετε μέσα από το συμβολικό παιχνίδι, να γίνετε ‘’μάγειρες’’ και να παίξετε με αληθινές τροφές.
· Εφαρμόσετε σταθερές, βαθιές πιέσεις πριν το φαγητό, έτσι ώστε το παιδί να ηρεμήσει και να μην είναι σε ένταση κατά τη διάρκεια του γεύματος.
· Ακούσετε χαλαρωτική μουσική, ενώ μπορείτε να χρησιμοποιήσετε μια ήρεμη γωνία για φαγητό μακριά από έντονες μυρωδιές και θορύβους.
· Διατηρήσετε μια καλή θέση και στάση σώματος. Σιγουρευτείτε ότι το παιδί κάθεται κατάλληλα στην καρέκλα και νοιώθει ασφαλές με τα πόδια του να ακουμπούν στο πάτωμα.
· Χρησιμοποιήσετε ΄΄βαράκια΄΄ αστραγάλων και ειδικά γιλέκα με βάρος έτσι ώστε το παιδί να λαμβάνει το απτικό ερέθισμα που χρειάζεται για να ηρεμήσει.
· Χρησιμοποιήσετε οπτικά προγράμματα που να απεικονίζουν το φαγητό που θα φάει την εκάστοτε ώρα. Επιτρέψτε του να επιλέξει εκείνο το φαγητό και επίσης μπορείτε να του δείξετε τι θα ακολουθήσει μετά το γεύμα, έτσι ώστε να καταλάβει την αρχή και τη λήξη του γεύματος
Κατά τη διάρκεια του γεύματος μπορείτε να:
· Αποφύγετε να εμφανίσετε όλα τα φαγητά αμέσως, αλλά παρουσιάστε ένα φαγητό κάθε φορά. Στην πορεία μπορείτε να τα εμφανίζετε τις τροφές σε ξεχωριστά πιάτα ή σε ένα ενιαίο πιάτο με διαχωριστικά σημεία.
· Λάβετε υπόψιν τη θερμοκρασία του φαγητού. Το φαγητό θα ήταν καλό να είναι σε θερμοκρασία δωματίου.
· Δώσετε προσοχή στις υφές των φαγητών. Οι αλλαγές στις υφές τους θα πρέπει να γίνονται σταδιακά.
· Προσέχετε το υλικό των εργαλείων σίτισης. Ορισμένα παιδιά, υπάρχει πιθανότητα να ενοχληθούν από την υφή του μετάλλου και από τον θόρυβο που προκαλούν. Επομένως σε κάποιες περιπτώσεις θα ήταν βοηθητικό να επιλέγονται πλαστικά μαχαιροπίρουνα.
Μετά το φαγητό, θα μπορούσατε να:
· Επιβραβεύσετε κάθε προσπάθεια του παιδιού, ακόμη κι αν δεν έχει φάει την αναμενόμενη ποσότητα φαγητού. Σταδιακά η ποσότητα του φαγητού μπορεί να αυξάνεται και να δίνεται η ανάλογη επιβράβευση.
Τρόποι Μείωσης της αυξημένης ευαισθησίας σε ακουστικά ερεθίσματα (ακουστική αμυντικότητα):
· Δώστε στο παιδί ακουστικά που μειώνουν τις εξωτερικούς θορύβους. Το παιδί μπορεί να τα χρησιμοποιήσει σε περίπτωση έντονης αναταραχής στον χώρο του σχολείου ή σε εξωτερικούς χώρους που μπορεί να προκύψει πολύς θόρυβος (π.χ εμπορικά κέντρα, σινεμά, πάρτι γενεθλίων, εστιατόρια κλπ).
· Στο σπίτι ή στο σχολείο θα μπορούσαν να δημιουργηθούν ήσυχες γωνίες (π.χ να τοποθετηθεί μια σκηνή, ένας χώρος με μαξιλάρες) όπου το παιδί θα έχει τη δυνατότητα να πάει σε περίπτωση που το χρειάζεται.
· Στην τάξη, το παιδί να μένει μακριά από πηγές θορύβου όπως είναι η πόρτα, οι τουαλέτες, τα κλιματιστικά.
· Ο φροντιστής ή ο δάσκαλος οφείλει να ενημερώσει το παιδί λεκτικά ή μέσα από οπτικοποιημένο πρόγραμμα για ένα προγραμματισμένο γεγονός που μπορεί να προκαλέσει θόρυβο (π.χ άσκηση πυρκαγιάς, γιορτή του σχολείου, κουδούνι). Όταν το παιδί γνωρίζει τι θα συμβεί μπορεί να το διαχειριστεί καλύτερα.
· Βάλτε να παίζει χαλαρωτική μουσική στον χώρο που βρίσκεται το παιδί ή να επιλέγει εκείνο τη μουσική που μπορεί να το ηρεμεί.
Παπαδοπούλου Δέσποινα – Εργοθεραπεύτρια S.I
Σεραφή Κωνσταντίνα – Εργοθεραπεύτρια S.I
